Początki budowli sięgają XVI wieku, wówczas powstała tu letnia rezydencja króla Władysława IV – Villa Regia. Król odziedziczył te ziemie po swojej ciotce Annie Wazównie. Było to króla ulubione miejsce, tutaj spędzał praktycznie każdą wiosnę i lato.
Autorem projektu był prawdopodobnie Jan Trevano. Była to renesansowa rezydencja z dwoma dziedzińcami i dwoma ogrodami, z których dolny u podnóża skarpy urządzono w formie zwierzyńca. Oprócz zwierzyny łownej znajdowały się tu również lwy i tygrysy. Reprezentacyjna część pałacu była zwrócona ku Wiśle.
Pałac został przebudowany przez brata Władysława IV i następcę tronu, Jana Kazimierza, któremu zawdzięczamy nazwę rezydencji. Pałacu nie oszczędzili Szwedzi niszcząc go i plądrując w połowie XVII wieku. Pomimo zniszczeń był jedynym budynkiem królewskim, który nadawał się do szybkiej odbudowy na miejsce zamieszkania dla króla powracającego z wojennej wyprawy z żoną Ludwiką Marią. Projektantami tej odbudowy był Izydor Affait starszy lub Tytus Burattini.
W kolejnych latach pałac przeszedł na własność Jana III Sobieskiego. Król jednak rzadko tu bywał, a po pożarze w 1695 r. na długo pozostały tu tylko okopcone ruiny. W końcu zrujnowana rezydencja przeszła na własność króla Augusta II, który od dawna się nią interesował. Odbudowy w latach 1737-1739 dokonał jednak późniejszy właściciel, minister gabinetu saskiego hr. Aleksander Józef Sułkowski. Budowla przyjęła wówczas formę drezdeńskiego późnego baroku i francuskiego rokoka.
W latach 1765-1766 Stanisław August Poniatowski dokonał znacznej przebudowy pałacu na potrzeby Szkoły Rycerskiej. Autorem projektu był nadworny architekt, Dominik Merlini. W słynnej szkole kształcili się m.in. Tadeusz Kościuszko i Julian Ursyn Niemcewicz.
W 1814 r. budynki koszar strawił koszar, jednak sam pałac udało się uratować. Niedługo po tym z inicjatywy Stanisława Staszica wybudowano dwa boczne skrzydła w stylu klasycystycznym według projektu Jakuba Kubickiego. Po ich ukończeniu w 1816 r. powstało jedno z najpiękniejszych założeń reprezentacyjnych w Warszawie z wielkim dziedzińcem honorowym. W tym samym roku pałac został siedzibą Szkoły Głównej przekształconej potem w Uniwersytet Warszawski.
W 1824 r. dokonano przebudowy pałacu w stylu klasycystycznym. Za autorów projektu podaje się dwa nazwiska wykładowców uczelni: Hilarego Szpilowskiego i Wacława Ritschela. Elewacja frontowa otrzymała efektowny portyk kolumnowy. Fronton portyku ozdobiła płaskorzeźba Appolina w otoczeniu Poezji i Astronomii, prawdopodobnie autorstwa Pawła Malińskiego.
W kolejnych latach powstawały wokół kolejne obiekty: dwa klasycystyczne pawilony projektu Michała Kado, pawilon autorstwa Antoniego Corazziego z przeznaczeniem na siedzibę gimnazjum realnego, a potem Szkoły Głównej. Pod koniec XIX wieku powstała Biblioteka, a w 1910 roku brama wjazdowa. W latach 30. XX wieku wzniesiono Audytorium Maximum.
W czasie II wojny światowej Pałac Kazimierzowski spłonął. Odbudowę prowadzono w latach 1945-1954 pod kierunkiem Piotra Biegańskiego. Elewacji frontowej praktycznie nie zmieniono, nie przywrócono jednak balustradowej attyki. Wnętrza otrzymały układ zbliżony do tego z 1830. Elewacje boczna i tylna otrzymały kształt jak na obrazach Canaletta. Na tyłach przywrócono m.in. tarasy na arkadach pomiędzy ryzalitami. Obecnie pałac jest siedzibą rektora Uniwersytetu Warszawskiego.
Na skarpie za pałacem stoi armata na pamiątkę udziału studentów w wojnach o niepodległość w latach 1918-1920. Pałac był również plenerem wielu polskich filmów, m.in.: „Przedwiośnia” Filipa Bajona.
Adres: ulica Krakowskie Przedmieście 26/28
Źródło:
Jaroszewski Tadeusz S.: Księga Pałaców Warszawy. Warszawa: Interpress, 1985. ISBN: 83-223-2047-7.
Fijałkowski W.: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: PTTK „Kraj”, 1990.
