Dom Towarowy Braci Jabłkowskich jest jednym z najważniejszych dzieł architektury Warszawy początku XX wieku. Zbudowany został na potrzeby prężnie rozwijającej się spółki Bracia Jabłkowscy, którzy zaczynali w 1884 r. od malutkiego sklepu przy ulicy Widok 6.
Pierwszym sklepem kierowała Aniela Jabłkowska, córka Józefa Jabłkowskiego, który przybył do Warszawy z planami rozkręcenia interesu. Sklepik został wydzielony z mieszkania rodziców Anieli, znajdującego się na parterze. W 1888 r. sklep przeniesiono na Hożą 14, a do jednoosobowego przedsiębiorstwa dołączyli bracia Anieli. Firma od teraz nazywała się Bracia Jabłkowscy.
W 1897 r. do firmy dołączył Józef Jabłkowski junior, co było przełomowym momentem w dziejach przedsiębiorstwa. Sklep jeszcze kilkukrotnie zmieniał adresy. Od 1900 r. przez 14 lat działał przy Brackiej 23. Handlowano głównie konfekcją damską i męską. Firma rozwinęła się do tego stopnia, że prowadziła nawet sprzedaż wysyłkową poza Warszawę, oferując szycie na miarę. Od 1908 r. wydawano półroczne katalogi, co były absolutną nowością w świcie handlu.
W 1914 r. rozpoczęto budowę Domu Towarowego, który stoi przy Brackiej do dziś. Jabłkowscy kupili sąsiednią, mocno zniszczoną kamienicę, by móc ją wyburzyć i uzyskać większy plac pod budowę nowego gmachu. Projekt okazał się tak dużym sukcesem, że dziś Dom Towarowy Braci Jabłkowskich wymieniany jest jako jedno z najwspanialszych dzieł architektury polskiej początku XX wieku. Gmach został zaprojektowany przez Karola Jankowskiego i Franciszka Lilpopa we wczesnomodernistycznym stylu i funkcjonalnych wnętrzach. Posiadał pięć pięter, a elewacja zewnętrzna skomponowana została w spokojny i stonowany sposób, bez przeładowania dekoracjami.
Struktura budynku była żelazobetonowa, co w owych czasach było jeszcze nowością. Każde piętro posiadało jednolite płyty stropowe wsparte na masywnych słupach. Grubości stropów i słupów były większe w porównaniu do ówczesnych standardów. To prawdopodobnie dzięki tym rozwiązaniom budynek przetrwał bombardowania II wojny światowej.
W części centralnej znajduje się hall sięgający trzeciego piętra z ogromnym, stylizowanym witrażem autorstwa Edmunda Bartłomiejczyka, profesora Szkoły Sztuk Pięknych. Wewnątrz zaprojektowano łatwo przesuwalne ścianki działowe, a niekiedy do dzielenia powierzchni używano jedynie mebli sklepowych. Takie rozwiązanie gwarantowało elastyczność powierzchni domu towarowego i łatwość jej aranżowania pod kątem aktualnych potrzeb poszczególnych działów sklepu.
Tynki są autentyczne, ich wysoka jakość sprawiła, że przetrwały nawet zawirowania wojenne. Układ budownictwa jaki tu zastosowano nie był do tej pory znany w Polsce w budynkach handlowych. Do tej pory wprowadzano podział wewnętrzny normalnymi ścianami. Nowy styl projektowania umożliwiał przeszklenie budynku i łatwiejszą orientację u kupujących. Salon mód, kawiarnię, wszystkie szafy, gabloty, lady sklepowe i boazerie wykonane zostały na zamówienie przez bardzo dobry zakład stolarski Herodka.
Rozpoczęcie działalności w nowym gmachu miało miejsce już po wybuchu I wojny światowej. Na każdym piętrze znajdowały się kasy i paczkarnie, jedna z wind łączyła nawet paczkarnie wszystkich pięter z tą na parterze, gdzie kompletowano wszystkie wysyłki klientów dokonujących większych zakupów na różnych kondygnacjach.
W tym czasie udziały w firmie nie należały już tylko do rodziny Jabłkowskich. Udziałowcami byli także: Franciszek Lilpop – ze słynnej rodziny warszawskich przemysłowców, Piotr Drzewiecki – przemysłowiec, przyszły i pierwszy prezydent Warszawy w latach 1917-1921, Robert Geyer – przemysłowiec łódzki, Victor Hauzeur – multimilioner i finansista belgijski, Feliks Młynarski – słynny ekonomista dwudziestolecia międzywojennego, profesor Szkoły Głównej Handlowej. Drugi dom towarowy firma Jabłkowskich posiadała w Wilnie.
I wojna światowa wpłynęła negatywnie na interesy przedsiębiorstwa. Zaprzestano sprzedaży wysyłkowej, do której powrócono dopiero w 1928 r. Kryzys światowy, który zaczął się w Stanach Zjednoczonych dał się odczuć w firmie Jabłkowskich w końcu 1930 r., jednak był to okres reorganizacji firmy, a dobre obroty w poprzednich latach pozwoliły przetrwać niekorzystny dla gospodarki okres.
Znajdowały się tutaj dwie kawiarnie, jedna całoroczna na trzecim piętrze, druga na tarasie, otwarta w sezonie wiosenno-letnim. W kawiarni trzeciego piętra występowali niekiedy artyści estradowi. W podziemiu urządzano początkowo wystawy sztuki, potem w latach 30. XX w. utworzono tu sklep cen jednolitych.
W 1939 r. zatrudnionych było tu aż 650 osób, kolejne 120 pracowało w domu towarowym w Wilnie. Wraz z wybuchem wojny przedsiębiorstwo uległo likwidacji. W czasie okupacji niemieckiej Niemcy wynosili ze sklepu wyposażenie wystawiając kwity rekwizycyjne lub płacąc pieniędzmi, za które wówczas niczego nie dało się kupić. Po wojnie Bracia Jabłkowscy sfinansowali odbudowę kamienicy Baryczków na Starym Mieście. Za ten czyn zostali uhonorowani przez Komitet Odbudowy Warszawy złotą odznaką, jedyną jaką wówczas przyznano za wkład w odbudowę miasta. Srebrnych i brązowych odznak przyznano wówczas kilkadziesiąt.
Przedsiębiorstwo działało znowu do maja 1950 r., po czym zostało znacjonalizowane. Rodzina Jabłowskich odzyskała budynki przy Brackiej 25 i Chmielnej 23 dopiero w XXI wieku. Obydwa zostały odrestaurowane i odzyskały dawną świetność. Dom Towarowy Braci Jabłkowskich to nie tylko wspaniałe dzieło architektury, ale również symbol przedwojennej, nowoczesnej Warszawy.
Adres: ulica Bracka 25
Źródło:
Jabłkowski F.: Dom towarowy Bracia Jabłkowscy. Romans ekonomiczny. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2005.