Cerkiew św. Jana Klimaka

Cerkiew Świętego Jana KlimakaCerkiew Świętego Jana Klimaka na Woli to jedna z dwóch cerkwi, jakie powstały w Warszawie i zachowały swoją niezmienioną formę i funkcję. Jej architektura nawiązuje do XVII wiecznych cerkwi rosyjskich, dlatego jest jednym z najcenniejszych dzieł architektury i sztuki prawosławnej w Warszawie. W czasie rzezi Woli dokonano tu strasznych zbrodni.

Powstanie cerkwi

Cerkiew powstała w 1905 jako prywatna inicjatywa arcybiskupa warszawskiego i chełmskiego, Hieronima. Chciał tu stworzyć mauzoleum jego zmarłego w 1902 syna, malarza Iwana Egzemplarskiego. W przyszłości sam miał tu spocząć. Świątynia miała też pełnić funkcję pomocniczą dla pobliskiej cerkwi działającej w Kościele św. Wawrzyńca, który w ramach represji po powstaniu listopadowym został Polakom odebrany.

Cerkiew Świętego Jana Klimaka
Hieronim, arcybiskup arcybiskup chełmski i warszawski

W 1915 w związku z wycofywaniem się Rosjan z Warszawy, ewakuowano również wszystkich kapłanów prawosławnych. Z tego powodu cerkiew była zamknięta aż do 1919, kiedy do Warszawy przybył ksiądz prawosławny, Antoni Rudlewski, który objął cerkiew na Podwalu. Potem, na jego życzenie sprowadzono ks. Jana Kowalenko, który objął cerkiew na Woli. Większość cerkwi zostało zburzonych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wznoszone były w okresie zaborów przez Rosjan, dlatego kojarzone były jednoznacznie z uciskiem. Cerkiew na Woli jest jedną z dwóch jakie przetrwały, drugą jest Cerkiew św. Magdaleny na Pradze.

W czasie rzezi Woli, Niemcy zamordowali tutejszych kapłanów wraz z ich rodzinami i dziećmi z przytułku dla sierot prowadzonego przy parafii. W tym samym czasie zamordowali i spalili ok. 1500 mieszkańców Woli, o czym przypomina tablica pamiątkowa.

Architektura

Cerkiew Świętego Jana KlimakaArchitekt Władimir Pokrowski projektując świątynię wzorował się na siedemnastowiecznych cerkwiach regionu rostowskiego. Uważał, że praska cerkiew posiadała zbyt wiele cech architektury katolickiej, dlatego pragnął stworzyć bardziej rosyjską budowlę. Powstała świątynia na planie krzyża łacińskiego z kamienia obłożonego jasną cegłą. Dwukondygnacyjną budowlę wieńczy cebulasta kopuła z krzyżem. Wejście znajduje się w wysuniętym ganku z tympanonem, gdzie znajduje się fresk przedstawiający Matkę Boską. Wewnątrz mieszczą się dwa osobne pomieszczenia służące do prawosławnego kultu. Górna sala poświęcona została św. Janowi Klimakowi, jednak pierwotnie miała bardzo skromny wystrój i posiadała fresków tak typowych dla cerkwi. Ikonostas jest dziełem Aleksandra Muraszki.

Część dolna poświęcona jest patronom fundatora świątyni, św. Eliaszowi i św. Hieronimowi. Tutaj miało znaleźć się miejsce pochówku dla jego syna, a w przyszłości i dla niego. Wnętrze zdobi jednorzędowy ikonostas autorstwa Włodzimierza Inokientiewa, wykonany z różowego i czarnego marmuru, sprowadzonego specjalnie ze Szwecji. Ściany zdobi polichromia wykonana przez A. Korelina. W latach 70. XX w. dotychczasową dekorację zastąpiły freski autorstwa Jerzego Nowosielskiego, polskiego malarza uważanego za jednego z najwybitniejszych współczesnych pisarzy ikon.

Remont i sensacyjne odkrycie

W latach 2018-2020 cerkiew została odrestaurowana. Wieża z kopułą odzyskała swoje oryginalne barwy, czyli piaskowo-żółte, co było możliwie dzięki zaskakującemu odkryciu fragmentów oryginalnej farby, dokonanego przez robotników. Mury popękały przez drgania wywoływane przez przejeżdżające obok tramwaje. Zdecydowano więc o obłożeniu podstawy kopuły siatką z włókna węglowego, co ma uchronić mury przed dalszym pękaniem. Drewniana więźba kopuły była tak spróchniała, że nadawała się tylko do całkowitej wymiany. Uzupełniono kilka tysięcy płytek ceramicznych i pozłocono krzyż. W dolnej partii kościoła zaizolowano fundamenty i stworzono kanalizację odprowadzającą wodę deszczową.

Cerkiew wraz z całym zespołem Reduty Wolskiej wpisano do rejestru zabytków w 2003. Mimo to, jest nadal mało znanym obiektem. Wraz z cmentarzem prawosławnym, bez wątpienia stanowi cenny przykład sztuki i architektury prawosławnej. Znajduje się tu wiele, imponujących grobowców, dlatego trzeba to miejsce odwiedzić. Tutaj spoczywa Sokrates Starynkiewicz, jeden z najbardziej zasłużonych prezydentów w historii Warszawy. Przeprowadził wiele znaczących inwestycji, dzięki którym Warszawa dokonała skoku cywilizacyjnego. To jemu zawdzięczamy powstanie Gazowni na Woli, Filtrów Lindleya, pierwszych tramwajów konnych, a także pierwszej sieci telefonicznej. Do tego dziesiątki mniejszych inwestycji, takich jak brukowanie i oświetlanie ulic.

Źródło:

Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1991.

Anna Słoniowa: Sokrates Starynkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISBN 83-01-02798-3.

Tomasz Urzykowski: Wieża wolskiej cerkwi uratowana. Spięta włóknem węglowym, Gazeta Wyborcza, 13.01.2020, dostęp 25.07.2020

Cerkiew. św. Jana Klimaka: www.wola.waw.pl, dostęp 25.07.2020.