Adres: ulica Przyokopowa 28
Data budowy: 1905-1908
Projekt: Jan Lenartowicz
Styl: neoromanizm
Piękny przykład architektury przemysłowej sprzed ponad wieku. Zespół zabudowań elektrowni powstał w latach 1905-1908 według projektu Jana Lenartowicza w modnym wówczas stylu neoromańskim. W 1903 r. rozpoczęto elektryfikację tramwajów na napięciu 600V prądu stałego. Początkowo planowano przekształcanie prądu zmiennego pobieranego z Elektrowni Powiśle. W końcu zdecydowano się na wybudowanie własnej elektrowni przy ulicy Przyokopowej. O lokalizacji zdecydowała bliskość stacji towarowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, która brała udział w transporcie węgla, jako paliwa do wytwarzania energii elektrycznej. Pierwszy tramwaj wyjechał stąd 26 marca 1908 r.
Głównym budynkiem była siłownia, gdzie działało 6 kotłów i 3 turbiny. Nad całą zabudową górował 70 metrowy komin. W 1917 r. wybuchł jeden z kotłów w wyniku czego zginął pracownik zakładów. Elektrownię jeszcze przed wojną rozbudowano.
W 1939 r. Niemcy dokonali tu pierwszych zniszczeń. po których aż do 1941 r. pracowano nad odzyskaniem pełnej mocy zakładu. W czasie Powstania Warszawskiego Niemcy zbombardowali elektrownię, a po jego upadku dopełnili dzieła zniszczenia wysadzając mury w powietrze.
Po wojnie odbudowano tylko budynek administracyjny i kotłownię z przeznaczeniem na ciepłownię. Zespół zabudowań przekazano Stołecznemu Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej (SPEC). Przedsiębiorstwo mieściło się tu do 2003 r., wówczas postanowiono przeznaczyć budynki na siedzibę Muzeum Powstania Warszawskiego, jednego z najnowocześniejszych muzeów w Polsce. Jego multimedialna oprawa robi ogromne wrażenie, wewnątrz wciąż słyszymy nadlatujące posicki i huk niszczonego miasta. Na potrzeby placówki dokonano rewitalizacji zabytkowych gmachów, oszpeconych szarym tynkiem „barankiem” w latach 70. XX w. Restaurację przeprowadzono pod kierunkiem Wojciecha Obtułowicza.
Wewnątrz po usunięciu ciężkich elementów wykonano ekspozycję. Wykonał ją zespół Mirosława Nizio, Jarosława Kłaputa i Dariusza Kunowskiego. Szary tynk usunięto odsłaniając piękną, czerwoną cegłę klinkierową. Z tyłu budynku powstała 35 metrowa wieża z symbolem Polski Walczącej. Na tyłach głównego gmachu utworzono Plac Wolności ze 156 metrowym Murem Pamięci. Widnieją na nim nazwiska tysięcy powstańców, którzy ponieśli śmierć w 1944 roku.
Muzeum odrestaurowało grób tragicznie zmarłego w 1917 r. pracownika elektrowni, Piotra Lędziakowskiego. Znajduje się na Powązkach w kwaterze 220, stanowi jeden z najbardziej oryginalnych nagrobków na całym cmentarzu. Masywny krzyż wykonany został z kawałków konstrukcji hali kotłów, uszkodzonej eksplozją. Grób otaczają słupki wykonane z zalanych betonem szyn tramwajowych, a łańcuchy między nimi wykonane zostały z fragmentów jakiejś maszynerii.
Budynki dawnej elektrowni to jeden z najcenniejszych zabytków Woli i jeden z niewielu zachowanych przykładów dawnej architektury przemysłowej w Warszawie. Stanowi również ślad po dawnym, przemysłowym charakterze dzielnicy, utraconym na zawsze wraz z nadejściem wojny. Więcej o muzeum na stronie 1944.pl
